Normale aansluiting Bi-wiring Bi-amping Parallele crossover Serie crossover

Bij aankoop zijn de twee ingangen overbrugd zodat één kabel gebruikt wordt voor de tweeter, de woofer en de midrange. De normale aansluiting is voor normale mensen en voldoet uitstekend.

Ik kan geen reden vinden waarom de bi-wiring methode beter zou zijn, behalve dan voor de verkoper die je dubbel zoveel dure 99.995% oxygen free koperkabel kan verkopen.

De bi-amping is een veel betere oplossing, zeker voor lampenversterkers die doorgaans een lager vermogen hebben. Door de bi-amping daalt de intermodulatievervorming (altijd min of meer aanwezig bij lampenversterkers) en heb je een vermogen die hoger is dan het vermogen van beide versterkers gecombineerd.

De eerste filter die getoond wordt is een standaard crossover, die bij de meeste luidsprekers gebruikt wordt. Soms wordt er nog een weerstand in serie met de tweeter geplaatst om de niveau's te egaliseren. De overgang tussen laag en hoog is geleidelijk en er zijn weinig faseverschuivingen op de overgang. Het is een relatief eenvoudige filter die goed werkt.

Merk ook op dat de tweeter omgekeerd aangesloten is: dit is omdat de condensator een faseverschuiving van ongeveer 90° veroorzaakt, terwijk de smoorspoel een faseversschuiving van -90° veroorzaakt. In totaal hebben we dus een faseverschuiving van 180° en daarom is de tweeter omgekeerd aangesloten.

Overigens had men evengoed de woofer omgekeerd kunnen aansluiten en de tweeter normaal, het is een gewoonte geworden. Je kan niet een luidspreker gebruiken met de tweeter omgeschakeld en de andere luidspreker met de woofer omgeschakeld, daarom dat die gewoonte ontstaan is.

Luidsprekerboxen met een eenvoudige filter (enkel een condensator voor de tweeter) hebben geen omgekeerde tweeter aansluiting.

Er bestaat ook een serie crossover, hier getoond in een filterconfiguratie van het derde order. Het derde order geeft enkel aan dat er drie filterelementen gebruikt worden voor de tweeter en woofer.

Het ontwerpen van filters is bijzonder complex, want de luidspreker gedraagt zich niet als gewone weerstand. De eigen resonantie van de woorder speelt een rol, maar ook de resonantie als de woofer in de kast geplaatst is; een bepaalde filter die in één kast toegepast wordt kan minder goed klinken als de filters, de tweeter en woofer in een andere kast geplaatst worden.

Het bouwen van filters is een complexe materie en ik weet daar niet genoeg over om mij uit te spreken over één of ander systeem. Ik bezit heel veel apparatuur om versterkers te testen (generator met talrijke testfuncties, oscilloscoop, vervormingsmeter met analyse van de harmonischen,...), maar niets om de luidsprekers te testen. Om te beginnen heb je daarvoor al een aangepast lokaal nodig.

Luidsprekerkasten met gescheiden ingangen kunnen niet in serie configuratie gebruikt worden. Sommige ontwerpers vinden de serie configuratie beter, anderen de parallele configuratie. Mijn voorkeur gaat naar de bi-amp configuratie, waar de filtering in de versterkers zelf gebeurt: geen resonantie, geen verlopende impedantie, de filter kan op een eenvoudige manier berekend worden.

Ik bezit een paar luidsprekerboxen van Energy, de Connoisseur C6 (originele reeks van voor de jaren 2000), voor een prikje gekocht toen Roels Hifi failliet is gegaan. Ik heb die eerst laten spelen op een gewone lampenversterker en die presteerden maar matig: de hoge en midtonen waren OK, maar de bassen waren rommelig en gingen niet echt laag. De bassen waren opdringerig en daarom heb ik die luidsprekers lange tijd niet gebruikt.

Dan heb ik een bi-amp aangesloten op de luidsprekers. Omdat het een lampenversterker is, is het een enorme bak met niet minder dan 8 eindlampen (4 EL508 en 4 EL504) en voedingstransformatoren voor een vermogen van meer dan 200W (de versterker levert eigenlijk maar 10 + 20W per kanaal). Het klonk heelwat beter: de zeer storende intermodulatie was nagenoeg verdwenen, maar de bassen waren nog altijd niet OK. Er was iets mis met die bassen.

De kast open en de filter weg. Nu heb ik ook gemerkt waarom de bassen zo rommelig waren: de twee woofers zijn parallel aangesloten en de weerstand bedraagt minder dan 4Ω. De lampenversterker met zijn relatief lage dempingsfactor kon de woofers niet in bedwang houden.

De uitgeindelijke configuratie is dan: twee versterkers (bi-amping) en de luidsprekers zonder filters (de filtering gebeurt aan de ingang van de versterkers). De woofers op de 4Ω uitgang van de lage-tonen versterker en de tweeters op de 8Ω uitgang van de hoge-tonen versterker. De bassen zijn niet meer zo overdreven aanwezig, maar vooral: ze zijn beter gedefinieerd.

Het klinkt heelwat beter, met de twee versterkers kan ik de verhouding woofer/tweeter aanpassen. Het is niet overweldigend beter, het is niet zodanig beter dat ik die enorme (60cm × 40cm oppervlakte op m'n bureau) versterker ben blijven gebruiken. Het probleem lag duidelijk bij de luidsprekers zelf, bij de wooferfilter die een goede demping onmogelijk maakte en bij de versterker die de laagohmige belasting niet meester kon. Toen ik in 2025 de luidsprekers nogmaals getest heb bleek dat de spoel van drie woofers losgekomen was.

Dit is zeker niet om te zeggen dat de bi-amp configuratie met externe crossover filters niet deugt, in tegendeel, de geluidskwaliteit was veeeeel beter, maar gewoon dat de luidsprekers van Energy na 25 jaar niet zo goed meer klinken.