De buis werd vaak gebruikt in televisies uit de jaren 1960 - 1970 als audio eindtrap in een single ended montage of in een SRPP montage (samen met een PL84). De gloeistroom werd geleverd door een serieketen die direct op de netspanning aangesloten werd (300mA).

Mono platenspeler

Het is de schakeling van een mono platenspeler. Men probeert de kosten te beperken door een enkelvoudige gelijkrichter (de vorige uitvoeding had een dubbele gelijkrichterbuis EZ80). Een dubbele gelijkrichter is balangrijk want die kan de rimpel beter onderdrukken. Rimpel is sterker hoorbaar in een asymmetrische versterker zoals hier, bij eeen symmetrische (push pull) versterker worden de common mode storingen beter onderdrukt.

De schakeling heeft enkele bijzonderheden, zoals de vreemde schakeling van de uitgangstransfo. Dit is een schakeling die gebruikt werd bij Philips en Telefunken. De reden van deze vreemde schakelwijze is te vinden op de pagina over de single ended versterkers.

De tegenkoppeling is ook redelijk complex en werkt zowel in op de cathode van de eindtrap (locale tegenkoppeling) als op het rooster van de triode (globale tegenkoppeling over de ganse versterker). De globale tegenkoppeling zorgt ook voor een loudness funktie.

De versterker levert geen hifi, maar is ontworpen om een beperkte bandbreedte zo goed mogelijk weer te geven. Dat is ook de reden van de koppelcondensatoren van 10nF die de bandbreedte aan de onderkant beperken en de condensator van 1nF over het primair van de transfo. Deze werkwijze zorgt ervoor dat er geen vermogen verloren gaat in de laagste tonen, dit toch niet weergegeven kunnen worden. Er zijn wel bassen aanwezig, maar dit komt door een extra versterking van de mid-lage tonen (ook Bose heeft dit systeem later gebruikt in zijn Accoustimass systemen).

Versterker van radio Philips 22RB564

Let hier ook op de vreemde schakeling van de voeding aan de transformator: de spanning komt toe via +1 en gaat naar de andere delen van de radio via +2. De radio heeft een enkelvoudige toonregeling met vermindering van de hoge tonen.

Standaard hifi versterker

De triode heeft de kenmerken van een (halve) ECC83: een hoge versterking maar een lage steilheid. De voortrap krijgt zijn tegenkoppeling op de cathode, de fasesplitter is een cathodyne. De stroom door de cathodyne is juist een beetje meer dan 1mA en dat is ook het maximum dat de triode kan leveren zonder te vervormen.

De eindtrap heeft een polarisatie door een gemeenschappelijke cathodeweerstand, dat was standaard bij de ontwerpen uit die tijd, maar het beperkt het maximaal vermogen dat de versterker kan leveren. De versterker werkt in classe A met een ruststroom van 35mA per buis en een dissipatie van 10W.

Merk ook de lage waarde van de condensatoren: koppelcondensatoren van 22 en 100nF en elko's van 40µF. In de eindtrap is een hogere waarde ook niet echt nodig want de versterker werkt in classe A: als de stroom door één buis stijgt, daalt de stroom door de andere buis, waardoor de gemeesnchappelijke cathodespanning redelijk constant blijft.

Wat aan de versterker gewijzigd kan worden: overgaan van een cathodepolarisatie naar een polarisatie door een negatieve spanning. Men kan daarvoor de gloeispanning gebruiken: verdubbelen en een trimmer voor alle pentodes gebruiken. Iedere cathode heeft enkel nog een meetweerstand van 1Ω naar massa. Men kan blijven werken in classe A, maar men kan beter overgaan naar classe AB met een ruststroom van 8 à 10mA.

De stopweerstanden aan de roosters hebben ook een te hoge waarde, de volgende schakeling doet het beter in dat opzicht.

B&O hifi versterker

De eindtrap heeft gescheiden cathodeweerstanden, ontkoppeld met slechts 25µF. Stuurrooster en schermrooster hebben beide een stopweerstand, zo moet het zijn. Twee kleine condensatoren van 8pF beperken de bandbreedte aan de hoge kant en er is een dubbele RC-filter over de uitgang om faseverschuivingen te compenseren waardoor er verder geen ingrepen nodig zijn.

De bandbreedte van de versterker wordt aan de lage kant bewust beperkt door de kleine koppelcondensatoren van 10 en 22nF en de ontkoppelcondensatoren van 25µF.

Wat aan de versterker gewijzigd kan worden: overgaan naar een gemeenschappelijke cathodeweerstand (maar dit vergt gepaarde buizen) of een individuele negatieve voorspanning met meetweerstand op de cathode.

Zou je zelf deze versterker bouwen, dan zou ik een floating parafase niet aanraden: de correcte werking en balans hangt sterk af van de grbruikte transfo (merk dat er geen frekwentie en fasecorrigerende onderdelen aanwezig zijn in de tegenkoppeling).

Moderne versterker

Deze schakeling gebruikt een parafase fasedraaier. Vertrouwt u de boel niet, dan kan u een andere fasedraaier (cathodyne) gebruiken met een anode- en cathodeweerstand van 47kΩ en een roosterpolarisatieweerstand van 1.5kΩ.

Om oscilleerneigingen te voorkomen moet de voorversterkertriode samen gebruikt worden met de onderste pentode in de schakeling (in fase uitgang) en de tegenfase uitgang met de bovenste pentode. Doet u dat niet, dan kan de versterker ongecontroleerd gaan oscilleren.

De eindtrappen gebruiken een gemeenschappelijke cathodeweerstand in plaats van een weerstand voor iedere cathode. Als de versterker op hoog vermogen speelt dan verschuift het werkpunt automatisch (autobias).

Bij een autobias haalt men niet het maximaal vermogen uit de versterker: als men de buis instelt om het maximaal vermogen te kunnen leveren, dan wordt de ruststroom te hoog bij stille passages, de maximale dissipatie wordt dan overschreden. Maar de autobias is de eenvoudigste instelling en hoeft niet afgeregeld te worden.

Voor ik het zou vergeten: die extra condensator C3 van 220nF is voor niets nodig als je goede elko's gebruikt. Het is een trend die overgewaaid is uit de hoek waar esoterische audiofreaken zich schuilhouden. Er zijn ook geen voorzieningen getroffen tegen de fasefouten die veroorzaakt worden door de uitgangstransfo. Het is typisch een schakeling die ontworpen is door een ingenieurke aan zijn tekentafel. Van de drie schakelingen is dit de slechtste.

Eigen schakeling

Normale voortrap, normale cathodyne, normale eindtrap. De gemeenschappelijke condensator van 220nF over de cathodes van de eindtrappen heb ik maar bewaard hoewel zijn nut meer dan twijfelachtig is als je een goede elko gebruikt.

De frekwentiebeperkende condensator van 1nF over de anode van de voortrap heb ik kunnen vermijden toen ik een degelijke balanstransformator heb gekocht. Met een goede transfo waren er geen uitslingeringen meer bij impulssignalen (blokgolven).

Je kan deze schakeling ook gebruiken met moderne ECC83 buizen en EL84 buizen in de eindtrap. Deze buizen worden tegenwoordig nog gefabriceerd, terwijl ECL86 en vooral PCL86 buizen NOS zijn. Voor de negatieve voorspanning kan je de gelijkgerichte gloeispanning gebruiken (met een trimmer voor iedere buis). Eventueel de spanning verdubbelen.

Op basis van de schakeling hierboven heb ik een testschakeling ontworpen om verschillende combinaties uit te testen. Dit is de vergelijkende test PCL86 PCL805. Het vermogen dat opgegeven wordt wordt zeker niet gehaald, dit heeft oa. te maken met het feit dat ik oude buizen gebruikt: dit fenomeen is sterk merkbaar bij de PCL86 die origineel al een beperkte cathodestroom heeft.

De PCL86 kan ongeveer 3.5W leveren in een single ended configuratie, 7W in een push pull in classe A en tot 10W in classe AB (met een aangepaste ringkern audiotransformator).

Omdat ik over veel PCL805 buizen beschikte (en mijn PCL86 buizen onvoldoende gepaard waren om een stereo push pull versterker te bouwen) heb ik de bovenste versterker ook gebouwd met PCL805 buizen (opgelet, de buizen zijn niet pen-compatibel!).

De triode heeft eigenschappen tussen de ECC81 en ECC83 (spanningsversterking van µ = 60 en steilheid S = 5.5mA/V) en de pentode moet werken met een hogere roostervoorspanning van -18V. De cathodeweerstand moet een waarde van 390Ω hebben. De gloeispanning bedraagt 18V in plaats van 13.3V.

De PCL805 is eigenlijk het kleine broer van de PL504 en werd gebruikt als rastereindtrap in zwart-wit televisies.

Transformator hoogspanning

20VA is limiet voor een monobloc onder de vorm van een normale push pull (met balanseindtrap) of een serie push pull (SRPP) met ECL86/PCL86 of PCL805/ECL805, met 30VA heb je een lichte vermogensreserve. Voor een stereoversterker is 50VA nodig.

Gloeispanning

De PCL805 heeft 18V nodig volgens de specificaties, en hier is een spanningsverdubbelaar met elko's van hoge waarde nodig op de 6.3V. Dankzij de grotere cathode is er reeds voldoende emissie vanaf 14V. Je kan ook een aparte 24V transfo gebruiken en de spanning verlagen met een serieweerstand 20Ω 3W. Of een 12V transfo gebruiken en de spanning gelijkrichten en filteren.

Oscillaties onderdrukken

Deze parasitaire oscillaties kunnen onderdrukt worden door een kleine condensator van 10 à 47pF te plaatsen tussen de anode van de pentode en de anode van de stuurtrap (in dezelfde buis). Beide pentodes moeten de condensator krijgen. De invloed op de geluidskwaliteit is niet merkbaar, enkel de frekwenties boven 20kHz worden onderdrukt. In deze specifieke schakeling leek een boucherot filter beter te werken (4.7kΩ + 4.7nF in serie over de primaire van de outputtransfo).

Ik heb de PCL86 buizen gebruikt in een simplexschakeling, een stereo push pull versterker met de helft van de buizen.