|
Op een vorige pagina hebben we de verschillen tussen een SE en een SRPP schakeling besproken.
Voedingstransformator
We gaan nu kijken welke componenten we nodig hebben.
We hebben allereerst een transfo van 6.3V nodig (een 12V transfo kan gebruikt worden, met beide buizen in serie). Een 12V transfo is in d emeeste gevallen beter, want de stroom door de leidingen in de versterker wordt gehalveerd. Je hebt ook een scheidingstransfo met middenaftakking (230V naar 115 + 115V) nodig voor de hoogspanning.
Het is vaak gemakkelijker twee standaard transformatoren te gebruiken. Wil je één enkele transformator gebruiken, dan moet je die op maat laten wikkelen of een speciale (dure) transformator kopen.
Een originele Philips EL504 voor 10€? Een koopje!
|
|---|
| Vanwege hun goede eigenschappen werden deze buizen in verschillende versterkers in de jaren 1950 - 1960 gebruikt.
De buizen waren goedkoper dan de meer bekende EL34, konden op een lagere spanning werken, hadden een lage inwendige weerstand en correct aangestuurd was de geluidskwaliteit fenomenaal.
Opgelet: deze buizen hebben een magnovalvoet in plaats van de meer voorkomende octalvoet.
|
Output buizen
Er moeten geen gepaarde buizen gebruikt worden in een SRPP schakeling: de commerciele ontwerpen gebruiken zelfs verschillende types buizen voor de negatieve sweep (P(C)L86, een beam tetrode) en de positieve sweep (PL84, een klassieke pentode). Het is wel belangrijk dat de buizen nog voldoende emissie hebben.
- PL504 buizen (lijneindtrap) zijn tegenwoordig moeilijk te vinden (ze worden al lang niet meer gemaakt). Als je nog buizen kan vinden weet je niet of de emissie nog voldoende is. Misschien is de buis niet meer luchtdicht na 60 jaar. Hoewel deze buis uitstekende eigenschappen heeft, kan ik die niet meer aanraden voor moderne versterkers.
- EL504 buizen werden langer gemaakt (ze werden in enkele versterkers gebruikt). Als je nog dergelijk buizen kan kopen, dan moet he het zeker doen. Leveranciers zijn Conrad.be en Electols (link). Achteraf als je meer vermogen wenst kan je de versterker ombouwen naar een parallel push pull. De anodestroom van deze buis moet ingesteld worden op 100mA, dan heb je een dissipatie van 15W/buis (stuurroosterspanning =-18V), vermogen = 10W.
- EL508 PL508, rasterafbuigtrap voor kleurentelevisies, het equivalent van de PCL805 gebruikt in zwart wit televisies. De buis heeft een maximale dissipatie van 12W, maar zoals de PL504 is de waarde gegeven voor een toepassing in de afbuiging, waar de belasting zwaarder is (spanningspieken en stroom). De aangegeven anodedissipatie is identiek aan die van de EL84 die een kleinere anode en ballon heeft. Hoewel de buis een lagere dissipatie heeft dan de EL504 kan de buis interessant zijn omdat die geen anodeaansluiting boven het ballon heeft. Gebruik NOS buizen, want recuperatiebuizen kunnen een verminderde emissie hebben.
- EL509 buizen zijn een moderne versie van de PL519 met octalvoet. De anodestroom kan hier best ingesteld worden op 150 à 200mA, anodedissipate van 22 à 30W, vermogen van 15 à 20W (dit is heel veel voor een single ended versterker!).
Deze buizen worden vaak toegepast in OTL versterlers (output transformatorless), maar om een voldoende lage uitgangsimpedantie te bekomen om luidsprekers direct aan te sturen heb je tweemaal 4 buizen nodig per kanaal. Het zal waarschijnlijk wel goed klinken, maar de gloeidraden verbruiken al 200W en je hebt een voeding nodig van 160W per kanaal.
- EL90 beam tetrode die nog vlot te verkrijgen is, ideaal voor een kleine versterker (3W audiovermogen). Waarom die buis gekozen is? Omdat het een beam tetrode is die goed presteert op een wat lagere spanning (de buis werd ook in enkele televisies gebruikt als rastereindtrap en dit is doorgaans een goed teken. Ruststroom instellen op 30mA.
- 6V6 en 6L6, KT66 en KT77: de klassieke amerikaanse buizen, de KT's zijn kinkless tetrodes die ook goed werken op een lagere spanning.
Omdat we een versterker wille bouwen met moderne componenten ben ik gaan kijken naar JJ Electronics die een groot assortiment moderne buizen heeft. Ziehier enkele buizen en hun optimale werkingsparameters
| Dissipatie
(effectieve D.) | Stroom | Steilheid | Polarisatie | Info's
|
|---|
| KT66 | 25W (15W) | 100mA | 6mA/V | -28V | Zeer negatieve stuurroosterpolarisatie en dus lage versterking
|
|---|
| KT77 | 25W (16.5W) | 110mA | 10.5mA/V | -13V | Hoge evrsterking, één van de meest interessante buizen
|
|---|
| KT88 | 42W (22.5W) | 150mA | 11.5mA/V | -18V | Hoge versterking, geschikt voor meer krachtige versterkers
|
|---|
| EL34 | 25W (15W) | 100mA | 11mA/V | -12V | Hoge versterking, maar de buis werkt in zijn niet-lineair gebied
|
|---|
| EL84 | 12W (7.5W) | 50mA | 11.3mA/V | -7V | Hoge versterking maar niet geschikt voor deze schakeling (*)
|
|---|
| EL508S | 40W (30W) | 200mA | ? | -30V | Lage versterking, zeer sterke stuurspanning nodig
|
|---|
| 6L6 | 30W (18W) | 120mA | ? | -22V | Waarschijnlijk lage versterking
|
|---|
| 6V6 | 14W (4W) | 40mA | ? | -10V | Lage stroom met een anodespanning van 150V (**)
|
|---|
|
* De buis heeft een hoge schermroosterspanning nodig, wat niet mogelijk is met deze schakeling.
| |
** Om een voldoende hoge stroom te hebben moet de stuurrooster weinig negatief zijn, waardoor de versterker in classe A2 moet werken (stuurroosterstroom aanwezig). Dit type versterker is niet geschikt om een stroom aan de stuurroosters te geven, en dus is het vermogen beperkt.
|
De 6V6 met zijn relatief lage anodestroom is eigenlijk een goed kandidaat voor een moderne SRPP schakeling. Single ended en SRPP schakelingen zijn eigenlijk niet gemaakt voor hoge vermogens. Het is eigenlijk zonde van hoger in het vermogen te gaan, want het rendement van de schakeling is lager dan 50% op maximaal vermogen.
Voor een vermogen van tweemaal 10W dissipeert de versterker permanent meer dan 60W (hoogspanning), zelfs als de versterker op minimaal vermogen werkt. Een push pull versterker uitgerust met een paar EL504 met eenzelfde vermogen verbruikt 5W (hoogspanning) in rust.
Om het verbruik te beperken heb ik bij de schakeling op de volgende pagina twee stroominstellingen per buis aangegeven: één op normaal vermogen en één op laag vermogen. Als het maximaal vermogen niet nodig is, dan kan de versterker geschakeld worden naar laag vermogen (instelpots dubbel uitvoeren en met een schakelaar de normale of low instelling kiezen). Om te kunnen schakelen moet er ook een transformator gekozen worden met meerdere vermogensinstellingen: EL508: 2- 4W, EL504: 4 - 6W (zie volgende pagina).
Een hoge versterking is nuttig zodat we een voldoende tegenkoppeling kunnen voorzien (zonder tegenkoppeling halen we een vervorming van 2 à 3%).
Andere buizen zijn minder geschikt omdat ze niet gebouwd zijn voor een lage spanning en hoge stroom. Een ideale buis is lang en smal, met een lange cathode en een kleine afstand tussen cathode en anode.
Outputtransformator
De transformator wordt enkel gebruikt om de uitgangsimpedantie van de eindbuis aan te passen naar die van de luidspreker. Omdat we met een voedingsspanning van 300V werken zijn 100V lijntransfo's optimaal. Immers, met een voedingsspanning van 300V gelijkspanning kan men een wisselspanning van 100V effectief bekomen. Ongeacht welke buis we gebruiken, we kunnen altijd een 100V sonorisatietransfo gebruiken!. We moeten enkel een transfo met het juiste vermogen vinden (±20%).
De gebruikte buizen (en hun instelling) zal bepalen hoeveel de transfo moet kunnen leveren. Men zal een transfo kiezen met een vermogen 10 à 25% hoger dan het vermogen dat de versterker kan leveren, maar niet meer: het vermogen van de transfo bepaalt immers de wikkelverhouding en dus de impedantie die de eindtrappen zien. De meeste lijntransfo's hebben echter meerdere primaire aansluitingen (bijvoorbeeld 5W, 10W, 15W en 20W).
Voor een paar EL508 (op 50mA) kies je een transfo van 5W, voor een paar EL504 (op 85mA) is dat 5 à 10W.
Je kan gerust spelen met de aansluitingen en een lager primair vermogen kiezen (bijvoorbeeld 8W in plaats van 10W. Het bekomen vermogen zal ook lager zijn, maar de vervorming (zonder tegenkoppeling) zal veel lager zijn omdat de eindtrap minder zwaar belast wordt.
Op een volgende pagina gaan we naar de schakeling kijken van een hybride schakeling met EL508 of EL504.
|
