Rechts de EL84 naast de EL508. Beide buizen zijn voorzien voor een maximale dissipatie van 12W, maar de EL508 met zijn grotere anode kan een hoger vermogen aan. De EL84 (en EL86) moeten met een ruststroom van 15mA werken om crossover vervorming te beperken, terwijl de EL508 heel goed presteert met 8mA.

De EL84/EL86 is een klassieke pentode met drie roosters, de EL508 is een beam tetrode (je kan de blinkende beam forming plates zien).

Zowel de EL504 als de EL508 (6.3V gloeispanning) bestaan ook in PL versie (300mA gloeistroom). De EL/PL versies zijn compatibel, als de gloeispanning aangepast wordt.

De hoogte van de EL84 en EL508 is identiek, maar de buisvoet is magnoval in plaats van notal. Hoewel beide buizen een maximale dissipatie van 12W hebben klinkt de versterker met EL508 veel ruimer en aangenamer. De dissipatie in rust van de EL508 is beduidend lager, 2.4W in plaats van 4.5W (hoger rendement van een tetrode ten opzichte van een pentode) terwijl het audio vermogen 20% hoger ligt.

De uitleg over de originele schakeling (met PL504) staat hier. Het is dezelfde versterker, maar met verschillende voedingspanningen. De impedantie van de transfo is 4 + 4k en dit lijkt de correcte waarde, want ik haal het maximum vermogen met een testweerstand van 6Ω.

De schakeling met EL504/PL504 is veel krachtiger, maar de geluidskwaliteit is beter met EL508/PL508. Het luisteren is meer aangenaam met de PL508, die een rastereindtrap buis is (in plaats van een lijneindtrap). De outputtransformator is wat overgedimensioneerd, waardoor de bassen goed en strak doorkomen, zonder storend te zijn. De bandbreedte is bewust beperkt op 25kHz om storende oscillaties tegen te gaan.

Opgelet, je kan niet zomaar de buizen versteken, de penaansluiting en de gloeispanning (27V voor een PL504 en 17V voor een PL508) zijn ook verschillend.

De versterker rechts is een mono testopstelling om snel verschillende combinaties te testen.

De skoopbeelden tonen de bandbreedte van 20Hz tot 27kHz zonder en met tegenkoppeling. Zelfs zonder tegenkoppeling is de bandbreedte goed (maar een beetje "bol") dankzij de uitstekende outputtransformatoren van Piemme. Met de tegenkoppeling ingeschakeld is de curve rechtgetrokken voor de hoge tonen (met een kleine neiging tot parasitaire oscillaties ("ringing") boven de 20kHz op hoog vermogen)

Ruststroom ingesteld op 9mA (anodedissipatie 2.6W), maximale stroom 68mA (anodedissipatie van 18.5W). De spanning op het stuurrooster (in te stellen via ene trimmer) is dan ongeveer -21V. De versterker levert dan een continu vermogen van 15.8W rms in 5Ω. Het valt duidelijk op dat de buis een veel hogere dissipatie lan leveren dan wat in de datasheets aangegeven wordt.

In de datasheet gaat men ervan uit dat de buis gebruikt wordt in een rastereindtrap, waar de buis onderhevig is aan zeer hoge stromen en spanningen. Hetzelfde heb ik ook gemerkt bij de PL504/EL504 die zwaarder belast kan worden dan wat aangegeven wordt in de datasheets.

Voorlaatste foto rechts: de basis van de versterker (één kanaal): de eindtrappen met de stopweerstanden en cathode meetweerstanden en dan de complete voorversterkermodule die op 250V werkt en de twee stuurspanningen levert voor de eindtrappen. Dezelfde voorversterker kan in nagenoeg alle schakelingen gebruikt worden. Ik heb altijd enkele modules op voorhand klaar liggen zodat een versterker snel in elkaar gestoken kan worden, nu dat ik met redelijk standaard schakelingen werk.

Mijn complete versterker staat rechts. De versterker heeft enkel een bluetooth ingang met een hoogwaardige module (geen brol uit china). De module krijgt zijn voeding uit de 12V transfo (enkelzijdig gelijkgericht, maar de module geeft geen netbrom door).

Na testen bleek dat de hoogspanningstransfo van 60VA te zwak was. Er was geen plaats in de behuizing voor een zwaarder exemplaar. Op volle belasting zakte de hoogspanning van 325V naar ongeveer 275V (één kanaal maximaal belast). Een extra paar elko's van 330µF per kanaal hielp niet. De versterker kon zijn nominaal vermogen van 15W per kanaal niet leveren.

De transfo heeft een middenaftakking, maar die uitgang bleef niet geschikt: de EL508 werkt het best met een schermroosterspanning in de buurt van 180 - 200V. Ook bleek dat op vol vermogen de schermroosterspanning ook lager werd, van 165V naar 135V, en dit was echt te laag. Door de dalende schermroosterspanning ontstond er zelfs crossover vervorming alsof de stuurroosterspanning meer negatief werd (gemeten: dit is niet het geval). Zelfs met een booster vanaf de 12V transfo (de schakeling staat op de pagina over de voeding voor de schermroosterspanning) die 35V extra levert was de schermroosterspanning te laag op vol vermogen.

De oplossing bleek eenvoudig: een extra buis (PCL805) die als stabilisator gebruikt wordt. Er is zelfs een extra: de schermroosterspanning stijgt wat als de voedingsspanning zakt zodat het maximaal vermogen gehaald wordt ongeacht de voedingsspanning. De hoogspanningstransfo wordt niet warm door de extra belasting, want de vermogenspieken duren minder dan 1% van de tijd.

Laatste foto rechts: de gestabiliseerde voeding voor de schermroosters, ingesteld op 180V, stijgt naar 210V op maximaal vermogen.

Bij een versterker zonder gestabiliseerde voeding is een schermroosterspanning van 200V optimaal voor de PL508/EL508. Met de corrigerende gestabiliseerde voeding kon een spanning van 180V gebruikt worden (180V in rust, de spanning stijgt tot bijna 200V bij maximale belasing van de versterker).

De gloeispanning komt van een 12V transfo, de eindtrappen staan per twee in serie (de spanning bleek 12.5V te zijn, dus 6.25V per buis). Voor de stabilisatorbuis werd een PCL805 gebruikt, die ook werkt met een spanning van 12.5V (de tetrode moet slechts een maximale stroom van 10mA leveren).

Er is geen stand-by schakelaar voorzien, maar die kan gemakkelijke voorzien worden: op de secundaire wikkeling van de hoogspanningstransfo een weerstand voorzien van 47 à 100kΩ 5W voorzien en op de secundaire wikkeling van de laagspanningstransfo een weerstand van 0.47Ω 5W voorzien. Beide weerstanden worden kortgesloten als het toestel naar normale werking gaat. De bluetooth module en de negatieve polarisatie krijgen altijd hun normale spanning.

Een dergelijke scheidingstransformator van 230V naar 2X115V 65VA is bruikbaar voor een stereo versterker met 4 PL508. De secundaire middenaftakking wordt niet gebruikt voor de schermroosterspanning, deze spanning (ongeveer 160V) is te laag om een vermogen van 15 à 20W per kanaal te bekomen. De g2-spanning wordt opgewekt door een gecompenseerde voeding.

De middenaftakking kan wel gebruikt worden indien je EL504 zou gebruiken: deze werken wel goed met een schermroosterspanning van 160V. Maar hier is het vermogen van de voedingstransfo limiet: de voedingsspanning zakt bij zware belasting en een gecompenseerde voeding is aangeraden voor een vermogen van meer dan 20W per kanaal (in te stellen op 130 à 140V onbelast). Een dergelijk vermogen is gemakkelijk haalbaar met een paar EL504.

De referentie bij Conrad van de transformator is 514829 - 62. Conrad is één van de weinige bedrijven die ook aan particuliere klanten leveren.