Buizenversterkers
De eindtrap
EL520 EL503

Deze pagina is een vervolg van de pagina waar de EL503 besproken wordt. Deze buis werd slechts een korte tijd gefabriceerd en is nu zeldzaam geworden. Hier worden een aantal alternatieven besproken.
-

-


De schakeling die we in ons voorbeeld zullen aanpassen om te werken meer courante buizen


Mullard (long tail) schakeling te plaatsen tussen de cathodyne en de eindtrappen.
Wegens de fase-omkering moeten de uitgangen gekruisd worden als men de tegenkoppeling wilt blijven gebruiken.

De EL503 is tegenwoordig zeldzaam geworden, met prijzen op ebay die de 500€ per stuk gemakkelijk overschrijden, maar de buis kan bijvoorbeeld vervangen worden door een paar EL34 (met vermindering van het vermogen van 40 naar 25W). De versterker is ook minder gevoelig (men heeft een sterker signaal nodig om de versterker volledig uit te sturen), maar doorgaans is dit geen probleem met de huidige audiobronnen. De buisvoeten zullen ook vervangen moeten worden.

De impedantie van de transformator en de voedingsspanning zijn beide te laag om een optimale werking mogelijk te maken, maar de EL38 zou een eventuele vervanger kunnen zijn. Deze buis is de voorloper van de EL34 en is geschikt voor een lagere spanning en hogere stroom.

Men kan ook een paar EL509 gebruiken, maar dan moet het schema volledig hertekend worden, waarbij enkel de transformatoren en de behuizing behouden blijft (voorbeeldschakeling EL509). Met deze schakeling kan het nominaal vermogen probleemloos gehaald worden, maar de buizen moeten veel sterker aangestuurd worden met een laagohmigere bron. Ook de PL504 is een mogelijke vervanger, maar vergt ook een aanpassing (schermroosterspanning op 150V, gloeispanning van 27V).

Aanpassingen aan de Geloso versterker (laatste schakeling op de pagina van de EL503)
We gebruiken deze complexe versterker als voorbeeld om aan te tonen dat die gemakkelijk aangepast kan worden. Het dient gemeld te worden dat de versterkers met EL503 ontworpen werden voor sonorisatie en niet voor hifi weergave. Het aangegeven vermogen werd doorgaans bereikt met een vervorming van 10%.


Rechts een long tail schakeling (ook soms mullard schakeling genoemd). Samen met de cathodyne fasedraaier wordt er zo een Williamson fasedraaier gevormd. De long tail neemt de plaats in van de twee transistoren en heeft als voordeel een grotere sweep mogelijk te maken. Het signaal wordt ook wat versterkt, om zo de mindere gevoeligheid van de moderne buizen ten overstaan van de EL503 te compenseren.

EL34

Dit is de meest voor de hand liggende vervanging, maar deze buis is niet echt op zijn gemak bij de relatief lage hoogspanning van 310V.

Mechanisch moeten de voeten vervangen worden, maar je hebt dan als voordeel dat je andere types kan gebruiken (KTxx-reeks: als deze vermogenbuizen hebben dezelfde aansluitingen).

De transistoren moeten weg, niet omdat ze hier ongepast zouden zijn, maar omdat ze hier een te lage swing hebben (spanningszwaai). De transistoren worden gevoed tussen -27V en +8V, waardoor men een spanningszwaai van 12.5Vrms bekomt. Voldoende voor een paar EL503, onvoldoende voor een paar EL34 of KT88.

Maar we kunnen de eerste buisvoet (microfoonversterker) gebruiken om een drivertrap te bouwen. We hebben een ECC81 of ECC82 nodig, we gaan die gebruiken als tweede deel van een Williamsonschakeling, het wordt dus een mullardschakeling. Het voordeel van deze schakeling is dat je zowel een lichte spanningsversterking kan hebben als een stroomversterking. We hebben een spanningsversterking van 2.5× nodig om tot dezelfde uitsturing te komen met een paar EL34.

Voor de drivertrap hebben we geen gelijkrichting van de gloeispanning nodig, we kunnen die achtewege laten en de buis voeden op 6.3V zoals de 12AT7. De serieweerstand voor de overgebleven buis moet wat verhoogd worden, of we voeden die ook via de 6.3V wikkeling.

De instelling voor de negatieve voorspanning voeren we best dubbel uit, zodat we de stroom in beide buizen onafhankelijk van elkaar kunnen instellen. Het is aangeraden een "noodweerstand" van 1MΩ te voorzien tussen de loper en de negatieve spanning te voorzien. Als de loper slecht contact zou maken, dan wordt de voorspanning naar de negatieve spanning getrokken en wordt de eindtrap niet beschadigd.

De gemeenschappelijke cathodeweerstand van 4.7Ω wordt aangepast: een gemeenschappelijke weerstand van 3.3Ω en twee weerstanden van 1Ω om de stroom te meten.

Het vermogen zal wat lager worden, 25 à 50W (zeer lage tot redelijk hoge vervorming)

EL36 / PL36

De EL36/PL36 is de voorloper van de PL500/PL504 en de buis mag in de plaats van de meer bekende PL504 gebruikt worden. De buis werd ontworpen voor de horizontale afbuiging in de eerste zwart wit televisies (jaren 1950). De buis kon echter ook gebruikt worden in een public address versterker. De versterker kan een vermogen leveren van 30W met een vervorming van 5%. Hoogspanning van 300V, schermroosterspanning van 150V, gloeispanning voor de PL versie is 25V, negatieve roosterspanning instellen voor een ruststroom van 18mA (maximum 100mA). Maximale dissipatie (continu bedrijf) van 12W. De voet moet aangepast worden en de anodeaansluiting is bovenaan de buis. Zie ook de PL504 voor de aanpassing van de versterker.

De buis is een beam tetrode, maar zonder de cavitrap constructie van de PL500, die voorzien is om de secundaire emissie tegen te gaan (maar dit zorgde niet voor het verdwijnen van de kenmerkende tetrodeknik, in tegendeel). De EL36 heeft een verloop die veel meer lineair is dan die van de PL504. Puristen gebruiken liever de EL36, maar deze buis is meer zeldzaam dan de PL504 die in nagenoeg alle televisies van de jaren 1970 gebruikt werd.

Alle buizen met eerste cijfer 5 hebben een magnovalvoet en zijn te prefereren boven de buizen met een octalvoet.

PL504 / EL504

Voor mij is dit de beste oplossing. De PL504 is aangewezen als public address buis (meer vermogen, maar ook wat meer vervorming), de vervorming is eigen aan PA versterkers. De gloeispanning vormt geen probleem, met de 22V wisselspanning bekomen we de juiste gloeispanning als die gelijkgericht en gefilterd wordt. Er bestaan ook buizen met een 6.3V gloeispanning.

Het wordt een groter probleem om de g2-spanning te bekomen (ongeveer 150V à 170V). Een dropweerstand gebruiken is geen oplossing, de instelling van de buis zal verlopen naargelang de muziek. Een getransistoriseerde spanningsregelaar (met een hoogspanning mosfet) is hier de oplossing. Een perfecte regeling op één volt na is niet nodig, de stroom is beperkt tot maximaal 50mA (piek) voor beide buizen (10mA rust). De cathode ruststroom per buis wordt ingesteld op 15mA. Maximum vermogen is 25W à 40W, ruim voldoende voor huiskamergebruik.

De schermroosterspanning voor de EL504 bedraagt 160V), 180V voor de EL509 en 200V voor de EL508. Er moeten een aantal zenerdiodes in serie geplaatst moeten worden. De IRFP460 kan probleemloos een spanning van meer dan 400V aan. De transistor moet geïsoleerd gemonteerd worden met een kleine koelplaat (drain zit op hoogspanning). De stopweerstanden worden verder gebruikt.

De buisvoet moet niet vervangen worden, maar hier ook gebruiken we de eerste buisvoet voor een mullardschakeling met ECC81 en wordt de schakeling rond de eintrap aangepast (dubbele trimmer voor de roostervoorspanning en eigen cathodemeetweerstand).

EL509

Ook een zeer goede oplossing, deze buis kan een hogere stroom leveren dan de PL504 (het is in feite een PL509 met een 6.3V gloiespanning). De instelling is identiek aan de PL504 (behalve goeispanning). Deze buis heeft ook een anodekap. De anodestroom kunnen we opvoeren tot 80mA zoals bij de oorspronkelijke schakeling (beste instelling proefondervindelijk bepalen met oscilloscoop). Het nominaal vermogen zou met deze buizen gehaald kunnen worden.

Dan hebben we de EL509S een tussenvorm tussen de EL34 en de originele EL509. De anodekap komt te vervallen, de magnoval buisvoet moeten we vervangen. Deze buis is beter geschikt dan de EL34 om de relatief hoge stroom te leveren. De schermroosterspanning stellen we hier ook in op 170V. Roostervoorspanning instellen voor een 80mA anodestroom zoals bij de oorspronkelijke schakeling, dan hebben we een dissipatie van 25W. Wat ook belangrijk is: de transformator wordt niet overbelast.

PL508

De PL508 werd gebruikt als rastereindtrap in kleurentelevisies. Er zijn geen mechanische wijzigingen, we blijven de magnovalvoet gebruiken. Deze buis lijkt ook het meeste op de originele EL503, maar is wat kleiner. In tegenstelling met lijneindtrappen hebben rastereindtrappen een lineair verloop en de geluidskwaliteit is dan ook uitstekend.

De aanpassingen die we moeten doorvoeren voor de PL504 moeten hier ook toegepast worden. De gloeispanning bedraagt 17V, te bereiken met de 22V transfowikkeling en een weerstand van 18Ω, g2 op 200V instellen, ruststroom afregelen op 15mA en genieten van de geluidskwaliteit. Men haalt een vermogen van 25W.

Publicités - Reklame

-